Ma’at en de oriëntatie van de Egyptische tempels

In 1995 maakten Mia, Leen en ik een prachtige reis door een deel van Egypte.
Al 14 jaar geleden realiseer ik mij nu. 
In feite ging het om een cruise op de Nijl langsheen de indrukwekkende archeologische sites van de Nijlvallei: Luxor, Karnak, Esna, Edfu, Abu Simbel,… 
Vooral Mia was in wolken over al het interessante dat we daar te bewonderen kregen.
Als lerares geschiedenis heeft ze immers steeds een bijzondere voorkeur gehad voor de Egyptische geschiedenis en de Egyptische archeologie.

Wat mij persoonlijk altijd heeft geboeid, is de koppeling tussen de archeologische sites en de astronomie.
Zo is er de merkwaardige gelijkenis tussen de oriëntatie van het piramidencomplex van Gizeh en de sterren in de Oriongordel:
 

Er is ook de vrijwel perfecte noord-zuid een oost-west oriëntatie van de zijvlakken van de piramiden, zoals je op het beeld hierboven kan zien. Er wordt verondersteld dat de piramidenbouwers zich ook voor dit precisiewerk op de sterren richtten.
Ook de kokers die o.a. in de grote piramide van Cheops aanwezig zijn, hebben een richting die samenvalt met de hoek waaronder belangrijke sterren gezien werden in 2500 v.C

 
Bedenk dat in die tijd Thuban de poolster was. D.w.z. de schijnbaar stilstaande ster die in het verlengde van de aardas ligt en waarrond de hele sterrenhemel schijnt te circuleren.
  
Al die feiten wijzen op een sterke koppeling tussen het aardse leven en de kosmos.
Dit filosofisch concept van kosmische verbondenheid, kosmische orde en wetmatigheid, beheerste de toenmalige Egyptische samenleving.
In de Egyptische mythologie is de godin Ma’at de verpersoonlijking van deze filosofie, maar de filosofie zelf wordt ook met Ma’at aangeduid.
Om de goden gunstig te stemmen had de farao als voornaamste taak die de kosmische orde, de Ma’at, te bewaren ten bate van de vruchtbaarheid van zijn land en zijn bewoners. 

 
Dat de farao, om de Ma’at in stand te houden, eenheid nastreefde tussen het hemelse en het aardse landschap is recent nog bevestigd door een studie die door Juan Antonio Belmonte en Mosalam Shaltout in het tijdschrift Advances in Space Research werd gepubliceerd.

Belmonte en Shaltout zijn zogenaamde archeoastronomen.
Dit is een zeldzame soort astronomen die de koppeling tussen sterrenkunde en archeologie bestudeert.
Ze bestudeerden meer dan 500 Egyptische tempels.
En ze kwamen tot de conclusie dat die gebouwen qua oriëntatie zeer precies samenvielen met astronomische gebeurtenissen.
De Egyptenaren konden er hun politieke, religieuze en economische (landbouw!) kalenders op afstemmen.
Bemonte en Saltout doorbreken met hun bewijs de heersende overtuiging van egyptologen dat de oriëntatie t.o.v. de Nijl de enige verklaring was voor de architectuur van de tempels.
Die oriëntatie is er ook soms wel, maar de oriëntatie t.o.v. astronomische gebeurtenissen is volgens de archeoastronomen steeds aanwezig!

Eén voorbeeld ter verduidelijking: de tempel van Karnak in de buurt van Luxor.
De ingang van die tempel staat wel loodrecht op de Nijl en is dus op de Nijl georiënteerd.
Maar...

Nieuwjaar viel voor de Egyptenaren samen met het moment waarop de zonnestralen van de winterzonnewende het centrale heiligdom van die tempel van Karnak beschenen.
De bouw van Karnak-tempel is dus ook op dit astronomisch feit gericht!

   
In andere tempels werden analoge koppelingen gevonden.
De oriëntatie van de tempels viel steeds samen met een belangrijke astronomische gebeurtenis, zoals een zonnewende, een equinox of de opkomst van Sirius, de helderste ster aan het firmament.
Als je meer concrete voorbeelden wil: de volledige tekst van het artikel van Belmonte en Shaltout is online te lezen en te downloaden.

Fantastisch toch hoe die oude beschaving doordrongen was van het gevoel deel uit te maken van de onmetelijke kosmos en er zijn doen en laten naar richtte.
Dit gevoel is in onze utilitaire westerse samenleving vrijwel helemaal weggedeemsterd.
Hoe ouder ik wordt, hoe spijtiger ik dit vind.