Over mos en de klauwmoleculen van prof. Hoste

Een week geleden heb ik ons gazon een anti-mosbehandeling gegeven.
Als je het gras nu bekijkt zie je duidelijk donkerbruine tot zwarte vlekken tussen het groen: daar heeft het mos de geest gegeven.
Ik wacht nog een weekje en dan wordt het zwarte goedje, samen met ander vilt, weg geverticuteerd..

Zo’n anti-mosbehandeling doe ik ieder voorjaar.
Met ijzerchelaat.
En het is dat ijzerchelaat dat me als chemicus doet mijmeren over mijn jonge jaren aan de toenmalige RUG (Rijksuniversiteit Gent).
Het chelateren van metaalionen was in de jaren 60 nog een vrij jonge chemische techniek om metaalionen enerzijds weg te plukken waar ze best niet aanwezig zijn. Of om ze anderzijds binnen te brengen waar ze op een andere manier moeilijk kunnen binnenkomen.
Het komt er op neer dat een zogenaamde chelaatmolecule het metaalion als een beschermende mantel omringt en dat ion pas los laat als de omstandigheden gunstig zijn.
Ik herinner mij nog alsof het gisteren was dat prof. Julien Hoste, onze prof. analytische scheikunde in de licentiejaren, ons zo’n chelaatmolecule voorstelde als een klauw die het metaalion beschermend vasthoudt.

Er bestaan nogal wat soorten “klauwmoleculen”.
Ook in de natuur. In hemoglobine en chlorofyl bijvoorbeeld is porfyrine zo’n “klauw”.
Voor het ijzerchelaat in de mosbestrijdingsmiddelen die ik gebruik (Moscide, Empress 600), is EDTA (EthyleenDiamineTetraAzijnzuur) de chelaatmolecule, de klauwmolecule.

Trouw aan het beeld van mijn oude prof. stel ik dat ijzerchelaat daarom als volgt voor:

De mosdodende werking van het chelaat is toe te schrijven aan het aanwezige ijzerion (Fe²⁺)
Zonder dat ik hier verder op de chemie wil ingaan, moet ik toch kwijt dat in zuur midden (pH lager dan 7) het chelaat het ijzerion loslaat.
De Fe²⁺-ionen worden dan door het mos opgenomen en het mos sterft af. Blijkbaar kan een primitieve sporenplant zoals mos de ijzerionen niet verwerken.
Op zichzelf is dat merkwaardig, want gras en andere hogere groene planten, kunnen de Fe²⁺-ionen goed gebruiken. Ze hebben ze zelfs echt nodig. De ijzerionen spelen immers een belangrijke rol in de aanmaak van bladgroen (fotosynthese): te weinig ijzer doet planten vergelen.

Waarom moeten die ijzerionen nu via zo’n “klauwmolecule” de plant binnengesmokkeld worden?
Kan een eenvoudig ijzerzout ook niet dienen?
Natuurlijk wel en dat gebeurt ook: er wordt nog steeds ijzer(II)sulfaat(= FeSO4 ) gebruikt als mosverdelger.
Maar FeSO4 heeft opvallende nadelen die ijzerchelaat niet heeft.
De Fe²⁺-ionen in het ijzersulfaat worden niet door een chelaatmolecule vastgehouden en komen dus onmiddellijk vrij. Ze worden dan ook snel geoxideerd tot Fe³⁺ en dat ion wordt veel moeilijker door de planten opgenomen.
Het Fe³⁺ verzuurt ook de grond.
Daarenboven ontstaat er in een zuurstofrijke omgeving zeer slecht oplosbaar donkerbruin Fe₂O₃. En dat kennen we als roest.
Als er dus bij het besproeien van het gazon met een ijzersulfaatoplossing wat vloeistof op tegels of stenen terechtkomt, krijg je gegarandeerd donkere roestvlekken die moeilijk te verwijderen zijn.
En stel je voor dat je met je vuile tuinsloefen over je propere keukenvloer marcheert. Een nachtmerrie…

Met ijzerchelaat niets van die miserie. Want het klauwtje laat zijn ijzer zomaar niet los.
Als een paard van Troje smokkelt het zijn ijzerionen geruisloos de mosplanten binnen en levert ze af daar waar ze hun vernietigend werk kunnen doen.
Leve het ijzerchelaat dus.
En leve mijn oude prof. Hoste, die mij 45 jaar geleden die fameuze klauwmoleculen leerde kennen.
Maar “leve” is hier een wrang woord.
Want bij mijn zoektocht op het internet las ik dat Julien Hoste, op 1 december 2011, op 90-jarige leeftijd, overleden is…
Rust in vrede professor, ik vergeet je nooit!